Πολύς λόγος έχει γίνει τα τελευταία χρόνια για μιαν αλλαγή «διάθεσης» που λαμβάνει χώρα στα ελληνικά καλλιτεχνικά πράγματα. Ελλείψει αξιολογικών κριτηρίων και λοιπών αξιωματικών θέσεων που θα όριζαν και θα έθεταν κοινούς παρανομαστές στην σύγχρονη τοπική εικαστική πραγματικότητα, η σχετική συζήτηση τείνει να εκληφθεί ως κενή περιεχομένου. Τι θα μπορούσε να είναι όμως αυτό, το οποίο θα της προσέδιδε κάποιο νόημα; Αρχικά και πολύ γενικά σκέπτεται κανείς ότι ίσως, η διατύπωση μιας πρότασης με υποκείμενο το καλλιτεχνικό «πεδίο», ρήμα την καλλιτεχνική πρακτική και αντικείμενο την τέχνη στο συγκείμενό της, κατάφερνε να αποτελέσει την αφετηρία μιας αλληλουχίας συνειρμών, με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση της εν λόγω συνθήκης.
Γίνεται έτσι κατανοητό ότι, στο βαθμό που προαπαιτείται η χρήση ενός κοινού κώδικα επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων, ο επαναπροσδιορισμός της σημασίας των όρων καθαυτών κρίνεται απαραίτητος.
Τι σημαίνει, για παράδειγμα, «σκηνή», με ποιους όρους δραστηριοποιείται, ποια γεγονότα τη συνοδεύουν, ποιος ο ρόλος των ανθρώπων και ποια η δυναμική του συνόλου των εγχειρημάτων; Ή, ακόμα καλύτερα, πώς θα έπρεπε να είναι μια «σκηνή», ποιος ο ιδανικός ρόλος των αντίστοιχων θεσμών σήμερα, τι χαρακτήρα θα έπρεπε να έχει η καλλιτεχνική πρακτική και που θα θέλαμε να «οδηγηθούν» τα πράγματα.
Είναι σίγουρο, πως η όλη προβληματική δεν κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της. Εντούτοις, μπορεί να επαναδιατυπωθεί μέσω της χρήσης ενός παραδείγματος: της εμβληματικής μορφής του Αλέξανδρου Ιόλα. Στο πρόσωπό του αντικατοπτρίζεται μια άλλου τύπου ματαίωση. «Άλλου τύπου» διότι διαρκεί, εκκρεμώντας ανάμεσα στην απορία για την τύχη της «χαμένης», ή ίσως καλύτερα, διεσπαρμέμης συλλογής του και τα αναπάντητα ερωτήματα που εκκινούν από την πιθανότητα συνολικής φιλοξενίας της σε ένα μουσείο, όπως τουλάχιστον ο ίδιος επιθυμούσε. Η «διάρκεια» της ματαίωσης γίνεται εμφανής, στον συσχετισμό της με την αδιάκοπη καταστροφή και «αποψίλωση» της οικίας του στην Αγία Παρασκευή, την περίφημη Βίλα του Ιόλα, τόπος στον οποίο δυνάμει θα φιλοξενούνταν η συλλογή μετά το θάνατό του δανδή συλλέκτη και πάτρωνα της μοντέρνας τέχνης και που μετά από αυτόν τέθηκε σε κατάσταση αστικού κενού.
Θεωρώντας αναγκαία την επαναφορά αυτού του συστήματος που φαίνεται να έχει ακυρωθεί με τα χρόνια, σε ένα προηγούμενο καθεστώς λειτουργίας του τόπου, πέραν του οποίου θα ξαναεγγραφούν τα νέα δεδομένα που θα θέσουμε ως ζωντανός οργανισμός της νέας καλλιτεχνικής σκηνής, οφείλουμε να παρατηρήσουμε προσεκτικότερα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ως άνω ματαίωσης. Διερωτόμαστε λοιπόν, τι συμβολίζει ο Αλέξανδρος Ιόλας; Ποιος ο ουσιαστικός ρόλος ανάλογων προσωπικοτήτων της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής τότε και τώρα; Ποια η διάδραση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και το «καλλιτεχνικό πεδίο» τότε (ΠΑΣΟΚ, Μελίνα Μερκούρη), και ποια τώρα; Πώς αντιλαμβανόμαστε την καλλιτεχνική δραστηριότητα της γενιάς μας, ως καλλιτεχνών στη σκιά μιας συλλογής βαρύνουσας σημασίας, όπως αυτή του Αλέξανδρου Ιόλα, και πιο θα είναι το έργο μας εφ όσον αναλάβουμε δράση; Που και με ποιόν τρόπο γίνονται αντιληπτές οι αλλαγές στάσης απέναντι σε ζητήματα -μεταξύ άλλων- καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και περιεχομένου των σύγχρονων έργων; Πώς θα μπορούσε, τέλος, να εννοηθεί ένα φανταστικό «μουσείο» του μέλλοντος, που θα απαντήσει στις ιδιαιτερότητες και της ανάγκες μας σήμερα;
Δουλέψαμε σαν ομάδα για να ανιχνεύσουμε τα σημεία που μας οδήγησαν στην παρούσα κατάσταση της ελληνικής καλλιτεχνικής παραγωγής και παρουσίας, βλέποντάς τα σαν ένα σύνολο καταστάσεων που μας χαρακτηρίζουν και μας αφορούν. Ανακαλύψαμε τη βίλα του Ιόλα βεβηλωμένη και παρατημένη από το κράτος. Η ίδια η Βίλα μας έδωσε το εφαλτήριο να ασχοληθούμε παραπέρα με την σύγχρονη κατάσταση της εικαστικής τέχνης στην Ελλάδα, αφού αυτή ως τόπος παραμένει ακόμα εκεί σαν ένα σύγχρονο μνημείο και μοντέρνο ερείπιο, υπενθυμίζοντάς μας την χαμένη συλλογή, τα υπερπολυτελή πάρτι και τις μεγαλοαστικού τύπου κοσμικές εκδηλώσεις και δεξιώσεις, την μοντέρνα τέχνη, και παρά πολλά αλλά τα οποία στρέφονται γύρω από αυτήν την -σχεδόν μυστηριώδη- δίνη ενός ιδιότυπου πολιτισμικού φαινομένου.
Και αναρωτηθήκαμε για όλον αυτόν τον πλούτο, υλικό και πολιτισμικό, που παράχθηκε στα μεταπολεμικά χρόνια της Ελλάδας, από τον Ιόλα, όπως και ότι κινήθηκε γύρω από αυτόν (από τον θεσμό των γκαλερί και των μουσείων μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ως τον ρόλο του πάτρωνα). Που χάνονται λοιπόν τα ίχνη της "πολιτιστικής μας κληρονομιάς", εμάς της γενιάς των καλλιτεχνών που γαλουχήθηκε μέσα στις σχολές από μια κουλτούρα σαν αυτή που φτιάχτηκε από τον Ιόλα, που ανέδειξε με πολύ συγκεκριμένο τρόπο την Ευρωπαϊκή μοντέρνα τέχνη, του σουρρεαλισμού, την αμερικανική μεταπολεμική τέχνη και τα κινήματα της ποπ-αρτ; Τι θα μπορούσε, για παράδειγμα, να σήμαινει η αποδοχή της κληρονομιάς του Ιόλα στο σύνολό της, ακόμα και πέρα από τη συλλογή καθαυτή; Για ποιους λόγους η συλλογή του δεν έγινε αποδεκτή και τι συνέβαλε σε αυτό; Ποια θα μπορούσε να είναι η εξέλιξη του συγκεκριμένου χώρου σήμερα;
Αλλά και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος τέτοιων προσώπων στο σημερινό καλλιτεχνικό γίγνεσθαι από τον θεσμό των γκαλερί και των μουσείων μοντέρνας ή σύγχρονης τέχνης, ως το ρόλο του πάτρωνα; Με ποιόν τρόπο επηρέασε το τι και το πώς βλέπουμε έργα, όπως αυτά της μεταπολεμικής μοντέρνας (ή μοντερνιστικής) αμερικανικής τέχνης; Ποιος ο ουσιαστικός ρόλος ανάλογων προσωπικοτήτων της παγκόσμιας καλλιτεχνικής σκηνής τότε και τώρα; Ποια η διάδραση ανάμεσα στην πολιτική εξουσία και το «καλλιτεχνικό πεδίο»; Πώς θα αντιλαμβανόμασταν την καλλιτεχνική δραστηριότητα μιας σύγχρονης γενιάς καλλιτεχνών στη σκιά μιας συλλογής βαρύνουσας σημασίας, όπως αυτή του Αλέξανδρου Ιόλα; Που και με ποιόν τρόπο γίνονται αντιληπτές οι αλλαγές στάσης απέναντι σε ζητήματα -μεταξύ άλλων- καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και περιεχομένου των σύγχρονων έργων; Πώς θα μπορούσε, τέλος, να εννοηθεί ένα φανταστικό μουσείο που θα απαντούσε στις ιδιαιτερότητες και της ανάγκες τους;
Τι συμβολίζει λοιπόν ο Αλέξανδρος Ιόλας;
Μας απασχολούν ιδιαίτερα τα χρόνια κατά τα οποία έγιναν όλα αυτά μέχρι και σήμερα, αφού τότε συνέβησαν οι ραγδαίες αλλαγές σε κοινωνικοπολιτικο επίπεδο και κατ' εξακολούθηση και σε πολιτισμικό, οι οποίες μας χαρακτηρίζουν πολύ πιο άμεσα από την παράδοση της αρχαίας Ελλάδας.
Έχοντας ξεκινήσει πριν αρκετό καιρό την έρευνά γύρω από τις προσλαμβάνουσες μιας τόσο ιδιάζουσας περίπτωσης, η ομάδα Φιλοπάππου προσανατολίζεται στην ενεργοποίηση το τόπου εκείνου, της Βίλας Ιόλα, που φέρει όλα τα σημεία μιας βεβήλωσης, ενός τόπου, στον οποίο συνειδητοποιούμε τελικά ότι έχουν διαδραματιστεί πολύ σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της τέχνης της σύγχρονης Ελλάδας.
Πρέπει να αναλογιστούμε ποια ακριβώς είναι αυτά τα σημαντικά γεγονότα, ποιοι καλλιτέχνες πρωταγωνίστησαν σε αυτά, ποιο το έργο τους, τι μας άφησαν ως παρακαταθήκη και ποια ιστορία έγραψαν για μας.
Το έργο που επιλέγουμε να ξεκινήσουμε είναι από τη φύση του πολυσχιδές. Το επιλέγουμε διότι καλύπτει με τη σκιά του ένα ευρύτατο φάσμα της καλλιτεχνικής πραγματικότητας του σήμερα, κάτι το οποίο διαφαίνεται καθαρά από την παρουσίαση του ιστορικού που έχουμε συντάξει μετά από ένα χρόνο έρευνας. Μεταφορικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην ουσία επιχειρούμε μια σύγχρονου τύπου «ανασκαφή» στο πρόσφατο παρελθόν.
Η ομάδα Φιλοπάππου τρέφει την επιθυμία να προσθέσει κάποια νέα δεδομένα στη σύγχρονη ελληνική εικαστική κατάσταση, χρησιμοποιώντας τη γνώση του παρελθόντος, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες που της δίνονται μέσα από αυτή τη γνώση, «εξαργυρώνοντας» την ιστορία που γράφτηκε πολιτιστικά μέσα στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο. Διατηρεί τη φαντασίωση της βίλας ως ένα σύγχρονο κέντρο πολιτισμού, που με τη βοήθεια των θεσμών θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, όχι όμως σαν ένα ακόμη μουσείο, κλειστό και ιδρυματοποιημένο αλλά σαν ένα χώρο αφιερωμένο στην αναζήτηση, έρευνα και δημιουργία πρωτοποριακών έργων που θα στέλνουν τα βέλη τους στο μελλοντικό γίγνεσθαι της διεθνικής πολιτισμικής παραγωγής. Σε συνάρτηση με τις νέες επιταγές έκφρασης και πραγμάτωσης μιας διεθνούς και διαπολιτισμικής κουλτούρας, συνυφασμένες με τις κοινωνικοπολιτικές, τεχνολογικές και επιστημονικές αναζητήσεις του σήμερα.
Ως ομάδα Φιλοπάππου έχουμε ήδη στο παρελθόν μας δράσεις που είχαν ως σκοπό την επανενεργοποίηση τόπων και σημείων της πόλης, με πιο αφηρημένο τρόπο. Τόπων που έχουν, είτε πολύ ισχυρή ιστορία (έκθεση Ερειπίων Ένοικοι στο ξενοδοχείο στην Πορταριά Πηλίου), είτε αρχαιολογικό και αστικού σχεδιασμού ενδιαφέρον και συνάμα λειτουργική θέση στην καθημερινότητα της πόλης (έκθεση 37-58 Β/23-43 Α στο παλιό νταμάρι του λόφου Φιλοπάππου), είτε με τουριστικό ενδιαφέρον (Μέμορυ Γκέιμ, Ζούμπερι, Locus Solus στην Ιθάκη, έκθεση στην γκαλερί Gazon Rouge).
Αλλάζοντας προφίλ, βρίσκουμε σκόπιμο να λειτουργήσουμε συλλογικά και νομαδικά ως ένας μη θεσμισμένος οργανισμός με απτές αναφορές στην βίλα του Ιόλα, αφού επί του παρόντος τη θεωρούμε και την ορίζουμε σαν την καλλιτεχνική μας «πρώτη πατρίδα» και αναγνωρίζουμε ένα καλλιτεχνικό ρίζωμα σ΄ αυτήν, ενώ προς το παρόν έχουμε μεταφέρει στο διαδίκτυο τις σκέψεις μας και τις δράσεις σε σχέση με αυτή.
Απευθύνουμε κάλεσμα συμμετοχής και δράσης σε καλλιτέχνες, θεωρητικούς, ιστορικούς ή αντίστοιχες ομάδες, με σκοπό την αναψηλάφηση των παραπάνω ζητημάτων, εντός του πλαισίου της αντιπαραβολής τους με την εμβληματική μορφή του Αλέξανδρου Ιόλα.
Σαν πρώτη φάση του έργου, για την αναγνώριση του πεδίου στο οποίο συνεχίζουμε να εργαζόμαστε, ορίζουμε οι ίδιοι κάποιες επίπεδα ενεργειών και δράσεων που σχετίζονται με το πολυσχιδές θέμα και αφορούν μεταξύ άλλων:
1) α. την ίδια τη βίλα Ιόλα σαν κτισμένο και διαμορφωμένο χώρο, ως αρχιτεκτόνημα, β. ως ένα παράδειγμα μοντέρνου ερειπίου και σύγχρονου μνημείου, γ. ως παράδειγμα στο πλαίσιο του αστικού ιστού, της πολεοδομίας της περιοχής,
2) την εμπλοκή της βίλας στην καθημερινότητα της γειτονιάς της περιοχής Kοντόπευκου Αγίας Παρασκευής,
3) τα ίδια τα έργα της απωλέσασας συλλογής Ιόλα που βρίσκονταν στην βίλα,
4) την ιδιαιτερότητα του κοινωνικού φύλλου του Αλέξανδρου Ιόλα,
5) την σχέση του Αλ. Ιόλα με τις κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις της εποχής του, πριν και μετά την εγκατάσταση του στην Ελλάδα,
6) την παράδοση της αγοράς των γκαλερί και των μουσείων, τον πάτρωνα που μίσθωνε τους καλλιτέχνες του σε αντίθεση με τις σημερινές γκαλερί,
Και σε δεύτερη φάση, κοιτώντας την δική μας διάδραση:
7) τη σχέση που δημιουργούμε εμείς με τους θεσμούς αυτούς, καθώς και την δημοσιοποίηση και την εμπλοκή, δηλαδή την μετατροπή του ακυρωμένου μουσείου σε δημόσιο χώρο διάδρασης με την καλλιτεχνική αλλά και με την τοπική κοινότητα,
8) σε ένα πιο «υπαρξιακό» και «φιλοσοφικό» επίπεδο, την αποκλειστικότητα της ομορφιάς από τον πλούτο των υλικών και
9) το δικό μας φανταστικό μουσείο, ως χώρος φιλοξενίας καλλιτεχνικών έργων, ως αρχιτεκτόνημα, ως κέντρο παραγωγής πολιτισμού.
Με αυτόν τον τρόπο η ομάδα επιχειρεί να ανοίξει την «συζήτηση» γύρω από το όλο ζήτημα, ορίζοντας έναν ανοιχτό τόπο όπου αυτή θα φιλοξενηθεί. Κάθε πρόταση, έργο, δράση, παρέμβαση που θα πραγματοποιηθεί στο ως άνω πλαίσιο θα συναντήσει κάθε δυνατή στήριξη και προβολή εκ μέρους της ομάδας.
Η προθεσή μας είναι η καταγραφή, η παράθεση και η προβολή όλων των έργων που θα προκύψουν κυρίως σε ένα διαδικτυακό τόπο που σχεδιάζουμε, καθώς και μια έκθεση και μια ειδική έκδοση για τα έργα αυτά.
Είναι σημαντικό να τονίσουμε εδώ ότι στα πλαίσια της ‘οικειοποίησης’ της περίπτωσης Ιόλα μέσα από μια δημιουργική διαδικασία, τα πνευματικά δικαιώματα (δικαιώματα χρήσης, πώλησης ) ανήκουν στον δημιουργό τους και είναι στην ευχέρεια του κατά πόσο θα επιτρέψει ή όχι να χρησιμοποιηθεί με την σειρά του και το δικό του έργο (αναφορά) από κάποιον επόμενο.
Να θυμίσουμε/τονίσουμε εδώ ότι, όπως αναφέρεται και στο ιστορικό Ιόλα (βλ.σχετικά) η βίλα Ιόλα συνδέεται με ένα περίπλοκο ιστορικό ιδιοκτησίας χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι είναι δημόσιος χώρος αλλά αποτελεί ιδιόκτητο χώρο για τον οποίο ισχύει ότι και για όλους τους ιδιόκτητους χώρους.
No comments:
Post a Comment